Ein síðasta stefnumótandi ræðan sem Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, hélt sem fjármála- og efnahagsráðherra á Alþingi, fjallaði um ráðstöfun söluágóða af ríkiseignum til fjárfestinga í mikilvægum innviðum og fór fram sl. mánudag 9. október. Málshefjandi var Vilhjálmur Árnason ritari Sjálfstæðisflokksins og gefur samtal þeirra ákveðna innsýn í stefnu Sjálfstæðisflokksins í þessum málaflokki og fer hér á eftir í örlítið styttri útgáfu:
Vilhjálmur Árnason alþingismaður: Virðulegur forseti. „Hvernig nýtum við eigur þjóðarinnar sem best fyrir þjóðina sjálfa?“ er spurningin sem við ræðum hér í dag. Ég vil byrja á að þakka hæstv. fjármála- og efnahagsráðherra fyrir að koma til þessarar umræðu.
Ísland er velferðarsamfélag sem sést best á því að hver mælikvarðinn á fætur öðrum sýnir að Ísland sé best í heimi og að hvergi sé betra að búa en hér á landi. Enn stöndum við þó frammi fyrir ýmsum áskorunum svo að við getum hlúð að velferð íslensku þjóðarinnar og einstakra hópa sem þarf að hlúa betur að. Sterkir og öflugir innviðir skipta þar mestu máli til að við getum gert enn betur, gert gott velferðarkerfi enn betra, leyst áskoranir.
Grunninnviðir eru samgöngu-, orku- og fjarskiptainnviðir. Allt eru þetta innviðir sem tryggja aukið öryggi í daglegu lífi, auka frelsi til búsetu, auka hagkvæmni, bæði við heimilis- og atvinnurekstur, og eru síðast en ekki síst grunnurinn að aukinni verðmætasköpun í atvinnulífinu sem eykur hagvöxt og lengi mætti telja áfram. Þessir innviðir gefa okkur aukið svigrúm til að gera betur fyrir fólkið í landinu. Þetta eru einmitt þeir innviðir sem við sjáum verða fyrst fyrir skaða í þeim löndum þar sem nú geisar stríð. Það er hörmulegt að þurfa að horfa upp á þá eyðileggingu sem þar fer fram þegar þær þjóðir þurfa einmitt á uppbyggingu þessara innviða að halda til að tryggja öryggi sitt og velferð. Líkt og Marshall-aðstoðin studdi við uppbyggingu innviða á Íslandi á árunum eftir seinni heimsstyrjöldina mun þurfa álíka stuðning í þeim löndum þar sem nú ríkir stríð til þess að byggja upp þá innviði sem þar hafa orðið eyðileggingunni að bráð.
Töluverð innviðaskuld hefur safnast jafnt og þétt upp á Íslandi. Fólksfjölgun hefur orðið, ferðaþjónustan hefur byggst upp sem heilsársatvinnugrein, samhliða orkuskiptum hefur eftirspurn eftir orku stóraukist og framleiðsla til útflutnings hefur aukist um allt land, svo að nokkur dæmi séu nefnd. Því er spurningin: Hvernig byggjum við upp ofantalda innviði með skuldsettan ríkissjóð? Í mínum huga og í huga okkar í Sjálfstæðisflokknum skiptir mestu að fara eins vel með opinberar eigur og opinbert fé og hægt er. Þetta eru jú ekkert annað en skattpeningar okkar sem búum í þessu landi. Því tel ég mikilvægt að við veltum við hverjum steini varðandi þær eignir sem ríkissjóður og þjóðin á og sjáum hvort við séum að láta þær eignir vinna eins vel fyrir þjóðina og hægt er. Ríkið er jú einn stærsti eigandi og rekstraraðili á flestu og um leið, að mínu mati, einn sá versti.
Þar er ég að hugsa um ríkið sem fasteignaeiganda, sem rekstraraðila í sölu á vöru og þjónustu, sem framkvæmdaraðila fasteigna og innviða og sem landeiganda. Ég hef oft sagt í þessum ræðustól áður: Ríkið er versti landeigandinn. Sem dæmi vil ég nefna að í nýliðinni kjördæmaviku hittum við þingmenn Suðurkjördæmis fjölda sveitarfélaga sem höfðu öll sömu söguna að segja, að þau væru með áhugasama aðila um nýtingu opinbers lands til atvinnu og verðmætasköpunar sem sveitarfélögin voru áfram um að gengi eftir. En enginn þessara aðila sem voru í viðræðum við sveitarfélögin vildi vera undir ríkisvaldinu kominn með sína uppbyggingu. Um leið gekk ekkert hjá einu sveitarfélaginu að semja við ríkið um afnot eða kaup á ríkislandinu. Á meðan er ríkislandið ónotaður mói sem skapar engin verðmæti fyrir íslenska þjóð. Sömu sögu hafa bændur og aðrir einstaklingar um land allt að segja vegna þeirra fjölda bújarða sem ríkið á, að ekki sé nú talað um þjóðlendurnar og friðlýst svæði. Ég trúi því ekki að ríkið vilji eiga allt þetta land til að drepa allt frumkvæði einstaklinganna í dróma. Viljum við ekki frekar koma þessu landi í opinberri eigu í vinnu til verðmætasköpunar og innviðauppbyggingar?
Fasteignir eru annað dæmi. Við heyrum ítrekuð dæmi um að viðhaldskostnaður og kostnaðarsamar endurbætur á opinberu húsnæði, hvort sem það eru hjúkrunarheimili, skólar eða aðrar stofnanir ríkisins, hvort sem það eru endurbæturnar eða nýframkvæmdirnar, fari allt of langt fram úr kostnaðaráætlun. Svo eru það að opinberu fyrirtækin; Isavia, fjármálafyrirtækin eins og Íslandsbanki, Íslandspóstur, Orkusalan, ÁTVR, Ríkisútvarpið og áfram mætti telja. Þarna eru töluverðar eignir bundnar inni sem skapa ríkissjóði aukna áhættu en skila ríkissjóði litlum sem engum arði. Isavia, sem er líklega metið á rúmlega 200 milljarða, borgar t.d. ekki arð til ríkissjóðs. Þar eru miklar framkvæmdir í gangi og það eykur fjárhagslega áhættu ríkissjóðs sem eins eiganda fyrirtækisins. Væri ekki ráð að losa um 100 milljarða út úr þessu fyrirtæki og greiða upp skuldir, þá annars vegar innviðaskuldir og hins vegar fjárhagslegar skuldir ríkissjóðs? Þá færi þessi eign að skila okkur arði í gegnum minni fjármagnskostnað og aukna verðmætasköpun í gegnum betri innviði.
Bjarni Benediktsson fjármála- og efnahagsráðherra: Virðulegur forseti. Ég vil þakka fyrir mikilvæga umræðu hér í þinginu og hv. þingmanni fyrir að eiga frumkvæði að henni. Þetta er mjög stórt mál, það hvernig við nýtum eigur landsmanna sem best í þágu samfélagsins. Ég tel að við höfum mörg dæmi frá undanförnum áratugum um að við höfum gert vel í því að losa ríkið úr rekstri og eignarhaldi fyrirtækja sem ríkið þarf í sjálfu sér ekki að vera í og snúið því yfir í sóknarfæri fyrir fólkið í landinu.
Við þekkjum þessi dæmi frá undanförnum árum. Við höfum losað úr Íslandsbanka um 108 milljarða sem hafa þá gagnast annars staðar í opinberum fjármálum. Þessi tala getur verið sett í samhengi við byggingu nýs Landspítala, sem á tímabili gildandi fjármálaáætlunar jafngildir 120–130 milljörðum — sem sagt að losa um fjármálaeign til að byggja innviði í heilbrigðismálum. Þetta tel ég að sé góð ráðstöfun.
Enn er ríkið mjög stór eigandi fyrirtækja á fjármálamarkaði. Það má sjá fyrir sér að hægt væri að halda áfram á sömu leið, að losa t.d. um það sem eftir stendur af Íslandsbanka. Síðan er það auðvitað annað mál hvernig fer með framtíðareignarhald ríkisins í Landsbankanum í sama tilgangi.
Hv. þingmaður kemur hér inn á fjöldann allan af öðrum málum. Ég nefni þessi dæmi fyrst vegna þess að þetta eru auðvitað stærstu einstöku verðmætustu eignirnar sem eiga mögulega erindi inn í kauphöll og hægt er að skapa markað fyrir. Síðan eru nefnd dæmi um lönd og aðrar eignir sem ríkið ætti mögulega frekar að losa um. Ég get tekið undir það að ríkið hafi ekki verið nægilega góður eigandi í gegnum tíðina að ýmsum jörðum, löndum og jafnvel fasteignum. Við sáum það t.d. að þegar ákveðið var að ráðast í átak á heimsfaraldurstímanum, í miðju Covid, þá lögðum við talsverða vinnu í að kortleggja hvar væri helst viðhaldsþörf hjá hinu opinbera og við sáum að mjög mikið af eignum var í slæmu ásigkomulagi.
Hv. þingmaður nefnir sömuleiðis Íslandspóst. Það er hægt að segja um þann rekstur að hann hafi verið nokkuð stöðugur undanfarin ár og þetta er félag sem starfar á samkeppnismarkaði. Ég hef lengi verið þeirrar skoðunar að vel gæti farið á því að ríkið tryggði að þeim verkefnum sem Íslandspóstur er að sinna væri komið fyrir með útboðsfyrirkomulagi. Þannig myndi ríkið fela aðilum sem vilja starfa á þessum markaði, eftir framkvæmd útboðs, að sjá til þess að þjónustan sé til staðar, t.d. alþjónustan um allt land. En að öðru leyti starfar fyrirtækið á samkeppnismarkaði og við ættum ekki að þurfa að hafa miklar áhyggjur af því að þörf sé fyrir framtíðarhlutdeild Íslandspósts á því sviði.
Miklu stærra fyrirtæki var sömuleiðis nefnt í framsöguræðunni hér, Isavia. Það eru mörg fordæmi fyrir því, bæði á Norðurlöndunum og víðar í Evrópu, að menn fái meðeigendur að slíkum fyrirtækjum. Við höfum ekki verið með það sérstaklega á dagskrá og almennt ekki sett sölu þessara ríkisfyrirtækja sérstaklega á dagskrá, eins og menn þekkja, en það eru fordæmi fyrir því. Ég tek undir með hv. þingmanni að það getur verið kostur fyrir ríkið að fá meðeigendur, t.d. að rekstrinum uppi á flugvelli. Það væri þá til þess hugsað að draga úr áhættu fyrir ríkið. Ég er alveg sannfærður um að það væri áhugi á því hjá erlendum fjárfestum að koma að málum, jafnvel þó að ríkið væri áfram meirihlutaeigandi að fyrirtækinu. Reyndar hafa margir lýst yfir áhuga á því að skoða möguleika á þessu. Þarna er um alveg gríðarlega háar fjárhæðir að ræða, bæði sem ríkið myndi þurfa þá óbeint að vera í áhættu fyrir vegna þeirrar miklu framkvæmdaþarfar sem er hjá félaginu til framtíðar en eins líka vegna rekstursins.
Ég hef lítið getað komið hér inn á samgöngumál en við eigum sérstök lög um samstarfsverkefni. Síðan höfum við verið að gera töluvert miklar breytingar á húsnæði á höfuðborgarsvæðinu undir starfsemi ríkisaðila og ég held að enn séu tækifæri þar.
Í örstuttu máli, virðulegi forseti, hér í blálokin, þá er það mín sýn að við eigum áfram að leita leiða til að losa ríkið úr eignarhaldi og rekstri þar sem aðrir geta tekið við og nýta fjármunina betur til uppbyggingar innviða sem við ætlum sannarlega að eiga og reka vel til framtíðar.
